Deze fasen zijn in 1954 geïntroduceerd door Maslow en zijn voor mij en voor vele andere begeleiders van leerprocessen en veranderingsprocessen een houvast in het denken over leren en gedragsverandering en zodoende een theorie waar ik in mijn praktijk graag mee werk.

Het (her)kennen van deze fasen in het leerproces is relevant want iedere fase vraagt weer om een andere manier van aansturen, begeleiden of aanpak tijdens het leerproces. 

Wat deze fasen inhouden en een grappig voorbeeld uit eigen ervaring ter beeldvorming, wil ik graag met je delen in deze blog. 

De vier fasen:

• Fase 1 - ‘Onbewust onbekwaam’ (OO): In deze fase ben je er nog niet bewust van dat er iets ontbreekt in je kennis, dat je iets nog niet beheerst en/of ben je er niet bewust van dat jouw gedrag in een bepaalde situatie niet effectief is.

• Fase 2 – ‘Bewust onbekwaam’ (BO): Nu word je ervan bewust dat je iets mist, dat je iets moet bijleren en/of een ander kan jou hierop wijzen. Je wilt graag iets gaan bijleren of veranderen alleen je weet nog niet precies hoe. 

• Fase 3 – ‘Bewust bekwaam’ (BB): Je bent op zoek gegaan naar manieren om je vaardigheden te verdiepen, je kennis te vergroten en/of je gedrag te veranderen. Je bent nu bewust bezig met het eigen maken van deze gewenste kennis, vaardigheden of competenties met als doel om ‘bekwaam’ te worden. 

• Fase 4 – ‘Onbewust bekwaam’ (OB): Het vele oefenen in fase 3 heeft gewerkt want nu laat je de nieuwe kennis, vaardigheden of competenties zien zonder dat je ervan bewust bent. Je bent niet meer bezig de nieuwe kennis, je denkt er niet meer over na en automatisch pas je het toe in je leven zonder daar je best voor te moeten doen. 

Dat was een stukje theorie. Hoe je dit kunt toepassen en/of herkennen in persoonlijke leerprocessen is voor iedereen verschillend maar persoonlijk vond ik het leuk om deze theorie eens los te laten op een activiteit die ik samen met mijn gezin afgelopen vakantie heb ondernomen: Mountainbiken. Daarvoor neem ik je graag even mee terug in de tijd naar onze zomervakantie van 2020.

Vanwege het coronavirus bleven we dicht bij huis en vonden we een leuke bestemming in het mooie Luxemburg. Tijdens een van die dagen besloten we een dagje te gaan mountainbiken in het heuvellandschap rondom onze accommodatie. Dit leek ons ‘wel een leuke activiteit’. 

Hier vertoonden zich al de eerste tekenen van Onbewust Onbekwaam want inmiddels schaar ik dit soort activiteiten – nu uit eigen ervaring - onder de ‘dat dacht ik even te doen maar valt toch vies tegen’ tochten.

We waren na het papierwerk en de veiligheidsinstructies nog niet de hoek om of de eerste klim kondigde zich al aan. Al klimmend en ploeterend probeerde ik om me de versnellingen van de mountainbike eigen te maken. Mijn man moedigde mij aan en instrueerde mij om dit vooral wél te doen en dat vooral níet. Drama. Net als het parcours. Ik begreep nu het antwoord van de fietsverhuurder toen zij zei: “Zorg maar dat jíj veilig terugkomt”, als reactie op de toezegging van mijn man om de fietsen weer heel terug te brengen. Ik bevond mij duidelijk in fase 2 - Bewust Onbekwaam. Ik ervaarde aan alles dat ik er nog niet veel van kon en heel goed moest luisteren naar de instructies.

Ik belandde in fase 3: Ik probeerde, ploeterde, boekte kleine succesjes, viel weer terug, maakte lichte vooruitgang en kwam weer in een dramatische ‘bergetappe’ terecht …… Meerdere malen wilde ik opgeven. Stoppen. Dít nooit meer doen. Maar ik zette door, liet me niet kennen want ik wist, dit is de valkuil van fase 3; vroegtijdig opgeven. (Nu is dit voorbeeld een eendaagse activiteit. Over het algemeen steekt deze valkuil bij de langere leerprocessen zo rond de vierde week de kop op.) En ik wilde door de pijn heen mijn succes van die dag behalen. Na vele zware kilometers, zere benen en verzuurde spieren, verwensingen en wanhoop kreeg ik opeens door hoe ik mijn fiets kon bedienen zodat hij vóór mij ging werken in plaats van tegen mij. Er ontstond zelfs een zekere (kortdurende) souplesse. Hoera, fase 3 in uitvoering; ik werd langzaam een héél klein beetje beter…Ik werd Bewust Bekwaam. 

In die momenten, tussen Bewust Onbekwaam en Bewust Bekwaam waren er vele malen dat ik terugverlangde naar mijn comfortzone (warm, droog en zacht op de veranda van onze vakantiebestemming). Want daar ervaarde ik immers geen ongemak, geen groeipijn en geen geploeter. Het nadeel van comfortzones echter, is dat je dáár niets nieuws leert. 

Dus focuste ik op mijn doel, bleef me bewust van fase 3 en zette door. In mijn hoofde programmeerde ik denkbeeldig mijn navigatie op: De tocht uitfietsen. Na in totaal 10 kilometer van dit staaltje leerfasen illustreren aan de hand van een real life demo viel dan toch het doek voor mij en vond ik dat ik mezelf genoeg bewezen had. Ik vind namelijk ook dat je altijd op je -destijds met de beste intenties gemaakte - keuzes mag terugkomen als de situatie dat vraagt. (Ik ga nu niet op dat onderwerp in want dat is leuke stof voor aan andere blog 😉).

Mijn man en kinderen fietsten nog wel dapper de resterende kilometers uit terwijl ik koers had gezet naar ons tijdelijk thuis. Als ik eerlijk ben naar mijzelf is mountainbiken geen wens of passie van mij en ook nooit geweest. Daarom vond ik het helemaal niet erg om op dit punt het ‘experiment’ te beëindigen en om mijn doel van die dag om te zetten naar ‘wijntje in de zon’. 

Uren later kwamen mijn man en kinderen uitgeput maar voldaan thuis. Als iemand die dag trots op ze was, was ik het wel. Tenminste 3 personen van ons gezin haalden de eindstreep wél, zij hadden het geschopt tot Onbewust Bekwaam!

In mijn praktijk coach ik vrouwen die op zoek zijn naar meer ontspanning en balans in hun leven. Vrouwen die (kleine) levensvragen hebben, de wens hebben om hun verstoorde balans te herstellen en op een laagdrempelige en fijne manier aan zichzelf willen werken. Door samen te kijken naar de competenties die ze willen aanleren en hoe we de daarbij gestelde doelen reëel(er) en haalbaar kunnen maken, gebruik ik vaak dit schema van gedragsverandering. Zodat zij zich herkennen in de uitdagingen die bij fase 3 horen en zodat zij hun innerlijke criticus - die herhaaldelijk dingen schreeuwt als ‘je kan het niet, het lukt je nooit’ et cetera - sneller kunnen negeren en zo te kunnen blijven focussen op hun persoonlijk succes.